Nagroda Nobla to prestiżowe wyróżnienie, które od ponad 120 lat przyznawane jest osobom bądź organizacjom, które poprzez swoje wybitne osiągnięcia przyczyniły się do rozwoju określonej dziedziny. Obszarem, w którym od początku jej istnienia przyznawane są te wyjątkowe laury jest chemia - nauka skupiająca się wokół właściwości i przemian materii. Zdobywcą Nagrody Nobla z zakresu nauk chemicznych był pochodzący z terenów dzisiejszego Chorzowa Kurt Alder!

Kurt Alder — śląski profesor nauk chemicznych pochodzenia niemieckiego

Kurt Alder przyszedł na świat 10 lipca 1902 roku w Hucie Królewskiej. Dzisiaj tereny te w pełni należą do Chorzowa, który powstał w wyniku połączenia wyżej wspomnianej Huty Królewskiej z dwiema pomniejszymi gminami - Chorzowem i Wielkimi Hajdukami. Alder całą młodość spędził na Śląsku, gdzie uczęszczał do lokalnych szkół, podejmując pierwsze etapy edukacji. Wraz z rodziną wyemigrował do Niemiec tuż po ukończeniu szkoły średniej, osiedlając się w Berlinie, w którym to podjął naukę na Uniwersytecie Humboldtów. Jego edukacja w stolicy ówczesnej Republiki Weimarskiej nie trwała długo, co spowodowane było kolejną przeprowadzką, tym razem do Kilonii, w której to uczęszczał na Uniwersytet Chrystiana Albrechta, uzyskując na nim absolutorium.

Alder znacząco wyróżniał się swoją wiedzą i umiejętnościami z zakresu chemii. Za sprawą naukowych działań poznał Ottona Dielsa, pełniącego wtedy funkcję Dyrektora Instytutu Chemii. To właśnie z nim w późniejszym czasie Alder dokonał przełomowego odkrycia z zakresu chemii organicznej, opisując syntezę dienową znaną jako reakcja Dielsa-Aldera.

Reakcja Dielsa-Aldera  

Kurt Alder wraz z Ottonem Dielsem odkryli syntezę dienową polegającą na skoordynowanej cykloaddycji podstawionego alkenu do sprzężonego dienu, czego finalnym produktem jest węglowodór cykliczny. Reakcja ta wykorzystywana jest przede wszystkim w dziedzinie farmaceutyki w syntezie leków, w przemyśle chemicznym przy tworzeniu plastiku, środków owadobójczych i ochrony roślin, barwników, czy inhibitorów korozji, a także w syntezie produktów naturalnych takich jak, chociażby morfina. Wybitni chemicy opisali reakcję po raz pierwszy w 1928 roku i po dziś dzień jest ona uznawana za najbardziej wszechstronną reakcję w dziedzinie chemii organicznej. 

1950 rok — laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii 

Nagroda Nobla ustanowiona po śmierci jej inicjatora - Alfreda Nobla była wyrazem jego ostatniej woli. Przyznawana jest od 1901 roku w dziedzinach naukowych, literackich oraz za działania na rzecz pokoju. Kurt Alder został jej laureatem w 1950 roku w dziedzinie chemii, wspólnie z Ottonem Dielsem. Reakcja, której nazwa wzięła się od nazwisk obu profesorów chemii, została doceniona po 22 latach od pierwszej publikacji poruszającej jej temat, w trakcie których nieprzerwanie była badana, a jej szczegóły doprecyzowywane. Podczas uroczystego bankietu noblowskiego, odbywającego się 10 grudnia 1950 roku w Sztokholmie Alder nie krył wdzięczności za udzielone mu uznanie i wyróżnienie wyjątkowym laurem. Wielokrotnie podkreślił również zaangażowanie w prowadzone badania oraz nadzieje związane ze społecznością akademicką znanych mu uczelni wyższych. 

Od chwili ogłoszenia decyzji Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk spadła na mnie lawina gratulacji, wyrazów współczucia, uznania i wyróżnień, tak niespodziewana i osobiście dla mnie tak niezwykła, że wprawiła mnie w niemałe zakłopotanie. W takiej sytuacji, gdy uczucia człowieka grożą popadnięciem w zamęt, pomocne okazuje się odwołanie do samokrytyki i refleksji nad sobą. Najpewniejszym jednak sposobem, by uwolnić siebie od ciężaru powagi, jest krok od osobistego do ponadosobowego — stary, często polecany i sprawdzony sposób. Uważam się za szczęśliwego, że obowiązek wdzięczności wskazuje mi właśnie tę drogę. - mówił Kurt Alder na sztokholmskim bankiecie noblowskim. (fragment pochodzi ze strony internetowej nobelprize.org, został przetłumaczony z j. niemieckiego). 

Oprócz Nagrody Nobla Kurt Alder otrzymał również wiele innych wyróżnień, przyznawanych mu na przestrzeni całej naukowej kariery, m.in Medal Pamięci Emila Fischera od Stowarzyszenia Niemieckich Chemików w 1938 roku, honorowy stopień doktora medycyny w 1950 roku na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Kolonii, czy honorowy doktorat Uniwersytetu w Salamance w 1954 roku.

Kurt Alder zmarł 20 czerwca 1958 roku w Kolonii w Niemczech. W Chorzowie na jego cześć nazwano jedną z ulic miasta. 

Noblista urodzony w Chorzowie

Kurt Alder to postać wyjątkowa w świecie nauk chemicznych. Swoimi wybitnymi osiągnięciami na zawsze zapisał się w historii, jako laureat Nagrody Nobla i autor reakcji Dielsa-Aldera. Chociaż z Chorzowem (dawną Hutą Królewską) nie był związany przez całe swoje życie, warto pamiętać, że ten profesor nauk chemicznych, pochodzi z terenów dzisiejszego Śląska. 

Źródło Nobelprize.org

 Kurt Alder – Biographical. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach 2025. Fri. 20 Jun 2025. <https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1950/alder/biographical/>

 Kurt Alder – Banquet speech. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach 2025. Fri. 20 Jun 2025. <https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1950/alder/speech/>

Fot. Wikimedia Commons, domena publiczna