Architektura drewniana jest jedną z najstarszych form budownictwa. Rozwinęła się już w średniowieczu, obejmując zarówno budowle użytku codziennego, takie jak chaty i spichlerze oraz wszelkiego typu ogrodzenia i zasieki, jak i budowle sakralne m.in kościoły czy kaplice. W tego rodzaju architekturze często wykorzystywano techniki ciesielskie, tworząc konstrukcje na przykładowy zrąb lub jaskółczy ogon, pomijając całkowicie użycie gwoździ. Drewniane zabytki podziwiać można na tak zwanym Szlaku Architektury Drewnianej, jednak czym on właściwie jest?
Szlak Architektury Drewnianej - co to jest i co się na nim znajduje?
Szlak Architektury Drewnianej to inicjatywa promująca najcenniejsze zabytki budownictwa drewnianego w Polsce. Pomysł powstał już w 2001 roku w województwie małopolskim, rozpowszechniając się na okoliczne regiony kraju.
Szlak Architektury Drewnianej powstał w 2001 roku z inicjatywy województwa małopolskiego. Po opracowaniu koncepcji szlaku i podpisaniu umowy z sąsiednimi województwami o współpracy w zakresie jego tworzenia w latach 2001-2003 wszystkie obiekty zostały oznakowane tablicami, a dojazd do nich znakami drogowymi. - czytamy na stronie małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.
Początkowo szlak prowadził przez wyżej wspomniane województwo małopolskie, podkarpackie oraz śląskie. W późniejszym czasie stworzono również oznakowania w województwie świętokrzyskim. Jego główną misją jest podtrzymanie pamięci dawnej architektury, ale również kultury i sztuki ludowej, panujących na dawnych wsiach. Na trasie szlaków najczęściej zobaczyć można kościoły, kapliczki, chaty, spichlerze, skanseny, czy pałacyki. Niektóre zabytki wpisane są na listę światowego dziedzictwa UNESCO!
Szlak w województwie śląskim - najciekawsze obiekty
Śląski Szlak Architektury Drewnianej ma długość blisko 1060 km i podzielony został na 6 osobnych pętli. W jego skład wchodzi zatem Główna Trasa mierząca 326 km, biegnąca przez teren całego województwa łącząca Gwoździany z Jeleśnią, skąd wychodzi połączenie do położonych w województwie małopolskim Lachowic, Pętla Częstochowska o długości 180 km, Pętla Gliwicka licząca 160 km, Pętla Pszczyńska mierząca 135 km, Pętla Rybnicka o 130 km trasie oraz Pętla Beskidzka mierząca 120 km. Cała trasa obejmuje 93 zabytkowe obiekty, a najstarsze z nich datuje się na połowę XV wieku! Jakie są zatem najciekawsze obiekty śląskiego Szlaku Architektury Drewnianej?
Kościół św. Marcina w Ćwiklicach
Najstarszym obiektem leżącym na śląskim szlaku jest Kościół św. Marcina w Ćwiklicach. Wybudowany ok. 1465 roku jest najprawdopodobniej najstarszym tego typu obiektem w całym województwie! Dominuje tutaj styl gotycki, przedstawiony za sprawą konstrukcji zrębowej. Wnętrze kościoła pochodzi z XVIII wieku, znajdują się w nim trzy barokowe ołtarze oraz stworzone w 1982 roku organy. Warto nadmienić, że pierwotny instrument znajduje się obecnie w Muzeum Organów Śląskich w katowickiej Akademii Muzycznej i powstał blisko 100 lat wcześniej - w 1880 roku!
fot. Wikimedia Commons, Paweł Śmiech, lic. CC BY SA 4.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/91/Sad_cwiklice_002.jpg
Kościół Wszystkich Świętych w Łaziskach
Jest to drugi najstarszy obiekt na całym szlaku. Nazywany "Perłą Sakralną ziemi wodzisławskiej" Kościół Wszystkich Świętych przez wiele lat błędnie datowany był na 1580 rok, za sprawą tajemniczej tabliczki znajdującej się przy jednym z wejść. Napis "Tomasz Andreas Hlop s Pisarzowiz 1579" odbierany był jako podpis autora oraz data zakończenia budowy. W rzeczywistości jednak kościół powstał ok. 1467 roku. Oryginalne dzwony odlane w XV wieku, zostały skradzione w trakcie II wojny światowej przez Niemców i po dziś dzień znajdują się w jednym z norymberskich kościołów, a lokalna społeczność w Łaziskach domaga się ich zwrotu.
fot. Wikimedia Commons, Jacek Daczyński, lic. CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d9/%C5%81aziska%2C_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_%C5%81aziskach_zz.jpg
Willa Caro w Gliwicach
Willa Caro to zabytkowa rezydencja mieszkalna z 1885 roku należąca niegdyś do lokalnego przemysłowca - Oscara Caro. XIX wieczna budowla jest jednym z ostatnich przykładów drewnianych rezydencji mieszkalnych stworzonych dla górnośląskich przemysłowców. Ponadto wystrój wnętrz nie został zmieniony, zatem obiekt jest żywym pomnikiem minionej ery. Dziś wyjątkowa rezydencja jest częścią gliwickiego Muzeum.
Powstał jednopiętrowy budynek bliski dziewiętnastowiecznej wizji włoskiej renesansowej architektury willowej o ogólnie harmonijnej i zrównoważonej sylwecie. W rozległym eklektycznym ogrodzie, z nieregularnymi alejkami i stawem znajdowały się także budynki gospodarcze, stajnia i powozownia. Willę zbudowano najprawdopodobniej w latach 1882-1885. - czytamy na stronie Muzeum w Gliwicach.
fot. Wikimedia Commons, Konrad Kurzacz, lic. CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/12/Willa_Caro_w_Gliwicach3.jpg
Pałacyk Myśliwski Habsburgów w Wiśle
Pałacyk Myśliwski to rezydencja należąca niegdyś do arcyksięcia Fryderyka Habsburga. Pierwotnie zlokalizowany był na polanie Przysłop pod Baranią Górą, gdzie powstawał w latach 1897-1898, jednak niespełna 90 lat później został przeniesiony do centrum Wisły. Ród Habsburgów sprawował pieczę nad obiektem do 1916 roku, w 1918 pałacyk został splądrowany. Po II wojnie światowej z kolei funkcjonował jako schronisko górskie.
fot. Wikimedia Commons, Hons084, lic CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ab/Pa%C5%82acyk_My%C5%9Bliwski_Habsburg%C3%B3w_w_Wi%C5%9Ble_1.JPG
Stara Chałupa w Milówce
Stara Chałupa, w której obecnie funkcjonuje miejskie muzeum, wybudowana została w 1739 roku. Pierwotnie spełniała rolę karczmy, należącej do rodziny Gorel, w późniejszym czasie często zmieniała właścicieli, aż została przejęta przez gminę Milówka. W budowie domu wykorzystano technikę na obłap i rybi ogon. Znajdujące się tutaj muzeum prezentuje specyfikę życia chłopów pańszczyźnianych oraz realia życia w dawnych chatach, które często do zaoferowania miały jedynie izbę mieszkalną.
fot. Wikimedia Commons, Paula 1226, lic CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/Stara_Cha%C5%82upa_w_Mil%C3%B3wce.jpg
Zagroda Wsi Pszczyńskiej
Zagroda Wsi Pszczyńskiej to skansen, przedstawiający specyfikę życia w wiejskim regionie województwa śląskiego. Utworzony w 1975 roku jest świetną okazją na spacer w ludowej okolicy, ukazującej dawną architekturę wiejską i codzienne wyzwania czekające na Ślązaków, zajmujących się rolnictwem, z dala od industrialnych miast Górnego Śląska. Więcej o Zagrodzie Wsi Pszczyńskiej można przeczytać tutaj.
fot. Wikimedia commons, Tomasz 2706, lic CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c5/Zagroda_Wsi_Pszczy%C5%84skiej_6gdf.JPG
Kościół św. Wawrzyńca w Chorzowie
Kościół św. Wawrzyńca to wzniesiony w 1599 roku budynek sakralny, zlokalizowany pierwotnie w Knurowie. W latach 20 XX wieku porzucono świątynię, przenosząc parafię do nowo wybudowanego budynku. Popadający w ruinę kościół zdemontowano i przeniesiono do Chorzowa w 1936 roku za sprawą dr Tadeusza Dobrowolskiego. Kościół charakteryzuje konstrukcja zrębowa oraz wieża o konstrukcji słupowej, całość wykonano z drzewa modrzewiowego.
fot. Wikimedia Commons, Bosia 2011, lic. CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/K._%C5%9Bw._Wawrzy%C5%84ca_Chorz%C3%B3w_ul._Lwowska_30_nr_rej._1199-72_%282%29.jpg
Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Wiśle
Najmłodszy obiekt leżący na Szlaku Architektury Drewnianej. Kościół powstał w 1983 roku, jednak jego charakterystyczna, zrekonstruowana wieża datowana jest na 1575 rok. Świątynia jest drewniano-żelbetonowa i z daleka przyciąga swoim niecodziennym wyglądem. Powstała w czasach PRLu, kiedy to znacząco utrudniano budowanie nowych kościołów, obiekt w Wiśle powstał zatem, poprzez wykorzystanie elementów zniszczonego przez wichurę kościoła pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Połomii.
fot. Wikimedia Commons, D T G, lic. CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/ba/POL_Wis%C5%82a_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_RK_Znalezienia_Krzy%C5%BCa_%C5%9Awi%C4%99tego_2.jpg
Młyn wodny Kołaczew w miejscowości Złoty Potok
Zabytkowy młyn powstał w 1807 roku i był jednym z sześciu działających na rzece Wiercicy młynów wodnych. Przyjęło się, że jego nazwa pochodzi od charakterystycznego klekotu, który wydawał w trakcie pracy. Młyn zaznaczany był w XIX wieku na mapach Królestwa Polskiego.
fot. Wikimedia Commons, Przykuta, Lic. CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9b/Z%C5%82oty_Potok_m%C5%82yn_wodny_Ko%C5%82aczew_14.05.2011_2p.jpg
Skansen Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie
Skansen zlokalizowany na terenie Parku Śląskiego, funkcjonujący od 1975 roku. Posiada 78 zabytków drewnianej architektury, przedstawiającej wiejską i małomiasteczkową zabudowę z regionu beskidzkiego, podgórskiego, przemysłowego, lublinieckiego, pszczyńsko-rybnickiego oraz z Zagłębia Dąbrowskiego. Ikonicznym obiektem chorzowskiego skansenu jest kościół pw. św. Józefa Robotnika ze wsi Nieboczowy, pochodzący z XVIII wieku.
fot. Wikimedia Commons, Konrad Kurzacz, lic. CC BY SA 3.0 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/61/Skansen_w_Chorzowie17.jpg
Szlak Architektury Drewnianej - podróż w czasie
Zwiedzając atrakcje Szlaku Architektury Drewnianej, można odbyć prawdziwą podróż w czasie! W dzisiejszych czasach budowle i obiekty budowane tylko i wyłącznie z drewna są wyjątkową rzadkością. Inicjatywa wojewódzkiego szlaku ma na celu ochronę obiektów, które są "żywym" symbolem minionych stuleci.
Zdjęcie główne: Wikimedia Commons, D T G, lic. CC BY SA 4.0
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c4/POL_Stara_Wie%C5%9B%2C_Ko%C5%9Bc%C3%B3%C5%82_Podwy%C5%BCszenia_Krzy%C5%BCa_%C5%9Awi%C4%99tego%2C_2.JPG
