Początek listopada to czas zadumy i wspomnień o tych, którzy odeszli. W tych dniach odwiedzamy cmentarze, aby spędzić chwile przy grobach bliskich i uczcić ich pamięć. W tym roku na Śląsku pożegnaliśmy również wiele wybitnych postaci, które miały istotny wkład w rozwój naszego regionu.

1 i 2 listopada to dni, w których odwiedzamy cmentarze, aby uczcić pamięć bliskich, którzy odeszli. Przynosimy kwiaty, zapalamy znicze i zanurzamy się w zadumie oraz wspomnieniach. W 2024 roku pożegnaliśmy również wiele wybitnych postaci zasłużonych dla Śląska, o których pamięć warto pielęgnować.

Henryk Mandera

Henryk Mandera, urodzony 22 stycznia 1941 roku w Mikołowie, od najmłodszych lat pasjonował się sportem, szczególnie kolarstwem. Jako młody zawodnik wielokrotnie brał udział w wyścigach kolarskich, gdzie odnosił liczne sukcesy. Jego kariera zawodnicza rozpoczęła się w 1965 roku, kiedy triumfował w jednodniowym wyścigu Automobilklubu Śląskiego, co zapoczątkowało serię jego zwycięstw.

Wkrótce po tym Mandera zwrócił się ku rajdom, a w 1966 roku wziął udział w prestiżowym Rajdzie Polski. Jego przygoda z rajdami trwała do końca lat 70., po czym rozpoczął nowy etap w wyścigach samochodowych. W latach 1989-1998 reprezentował Automobilklub Wielkopolski, startując w zawodach przez imponujące 37 lat. W swojej bogatej karierze zdobył ponad 200 medali i pucharów, został 25-krotnym mistrzem oraz 23-krotnym wicemistrzem w rajdach i wyścigach.

Po zakończeniu kariery sportowej Mandera pełnił funkcje prezesa i zarządcy w wielu klubach i organizacjach, przekazując swoje doświadczenie kolejnym pokoleniom sportowców.

Zmarł 2 grudnia 2023 roku. 

fot. Gmina Mikołów

Krzysztof Respondek

Krzysztof Respondek, ceniony polski aktor i artysta kabaretowy, urodził się 17 lipca 1969 roku w Tarnowskich Górach. Po ukończeniu II Liceum Ogólnokształcącego w rodzinnym mieście, kontynuował edukację aktorską na Wydziale Aktorskim PWST, którą ukończył w 1992 roku. Od tego czasu jego kariera związana była z Teatrem Rozrywki w Chorzowie, gdzie przez siedem lat zachwycał publiczność rolami w musicalach.

Nowy rozdział w życiu artysty rozpoczął się 1 stycznia 1999 roku, gdy dołączył do kabaretu Rak, który szybko stał się jego drugą sceną. Respondek odniósł też sukces w telewizji – zwyciężył w programie “Jak oni śpiewają” i dał się poznać szerszej publiczności jako aktor w popularnym serialu “Barwy Szczęścia”. Wystąpił także w filmie „Laura” i zdobył Złoty Samowar na Festiwalu Piosenki Rosyjskiej w 2011 roku. Jego talent wokalny można było podziwiać również na płycie „Taki świat kupuję”.

Krzysztof Respondek zmarł 22 grudnia 2023 roku, pozostawiając po sobie bogaty dorobek artystyczny i pamięć o niezwykłej osobowości, która łączyła talent aktorski, muzyczny i komediowy.

fot. Jacek Proszyk CC BY-SA 4.0

Andrzej Cieślik

Andrzej Cieślik, urodzony w 1957 roku, to postać niezwykle zasłużona dla śląskiego sportu, głęboko związana zarówno z Górnikiem Zabrze, jak i KS MOSiR Sparta. Od najmłodszych lat wykazywał sportowe zamiłowanie, a jego talent i zaangażowanie prowadziły go do trenowania lekkiej atletyki, w tym w barwach Górnika Zabrze. Po zakończeniu kariery sportowej Cieślik, pomimo trudnych dla klubu okresów, wrócił do Górnika Zabrze, tym razem jako działacz, gdzie aktywnie wspierał zarząd i rozwój klubu, wykazując się lojalnością i przywiązaniem do zespołu.

Poza Górnikiem Zabrze jego serce należało także do KS MOSiR Sparta. Współpracując z klubem przez wiele lat, Cieślik oddawał się pracy z młodymi zawodnikami, szczególnie dbając o ich rozwój sportowy i osobisty. Jego pasja do piłki nożnej i wieloletnie zaangażowanie na rzecz Sparty zbudowały jego reputację jako człowieka pełnego poświęcenia, oddanego lokalnej społeczności sportowej.

Mężczyzna zmarł 17 stycznia br. 

fot. KS MOSiR Sparta Zabrze

Eugeniusz Lerch

Eugeniusz Lerch, ikona Ruchu Chorzów, urodził się 15 lutego 1939 roku w Chorzowie i związał się z klubem już od najmłodszych lat. Pierwsze treningi z Ruchem rozpoczął w wieku 10 lat, a już rok później zdobył odznakę BSPO (Bądź Sprawny do Pracy i Obrony). W drużynie juniorów często pełnił rolę kapitana, co podkreślało jego wyjątkowe zdolności przywódcze.

W 1957 roku, po imponującym występie w wewnętrznej grze z pierwszym zespołem, niespodziewanie dowiedział się, że zagra w pierwszej drużynie w meczu z ŁKS, debiutując w wieku 18 lat. Przez lata stał się jednym z najlepszych napastników Ruchu, zdobywając dla "Niebieskich" 96 bramek. Kluczowym momentem w jego karierze był rok 1960, gdy Ruch zdobył tytuł Mistrza Polski.

Po konflikcie z trenerem Teodorem Wieczorkiem w 1967 roku przeniósł się do ROW Rybnik, gdzie w 1970 roku został królem strzelców z dorobkiem 20 bramek w niższej klasie rozgrywkowej. W 1976 roku zakończył swoją karierę piłkarską w Australii, grając w Polonii Melbourne jako pomocnik i zdobywając wraz z drużyną Puchar Ampol Cup.

Po powrocie do Polski Eugeniusz Lerch zaangażował się w szkolenie młodzieży, pełniąc funkcję koordynatora ds. młodzieży i asystenta trenera Albina Wiry. Zmarł 20 stycznia 2024 roku w wieku 85 lat, pozostawiając po sobie niezatarte wspomnienia jako jedna z legend śląskiego futbolu.

fot. Ruch Chorzów

Bolesław Iwanowski

Bolesław Iwanowski, urodzony 10 lipca 1946 roku w Bokieniczach, był wybitnym nauczycielem i dyrektorem, który odegrał znaczącą rolę w rozwoju śląskiej oświaty. Swoją edukację rozpoczął w Wałbrzychu, gdzie ukończył liceum ogólnokształcące z doskonałymi wynikami z matematyki i wychowania fizycznego. Następnie kontynuował naukę w Wyższej Szkole Pedagogicznej, aktywnie działając również w Radzie Okręgowej Zrzeszenia Studentów Polskich.

Jako wieloletni nauczyciel i dyrektor III LO w Chorzowie wprowadził szereg innowacyjnych inicjatyw, które przyczyniły się do znacznego podniesienia poziomu nauczania. Dzięki jego staraniom powstały klasy autorskie, będące wizytówką liceum. Bolesław Iwanowski kładł szczególny nacisk na rozwój kreatywności oraz umiejętności analitycznych i praktycznych wśród uczniów, co czyniło jego szkołę miejscem wyjątkowym.

Za swoje zasługi w 1988 roku został uhonorowany medalem „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”. W 1994 roku założył Ogólnopolskie Stowarzyszenie Szkół Aktywnych (SSA), pełniąc funkcję wiceprezesa i wspierając rozwój innowacyjnego modelu edukacji w Polsce. Z III LO im. Stanisława Batorego w Chorzowie związana była także cała jego rodzina.

Bolesław Iwanowski zmarł w nocy z 8 na 9 marca 2024 roku, pozostawiając po sobie niezatarte wspomnienie jako wybitny pedagog i wizjoner edukacji.

fot. III LO im. Stefana Batorego w Chorzowie

Jurand Jarecki

Jurand Jarecki, zmarły niedawno architekt i urbanista, znacząco wpłynął na wygląd współczesnych Katowic. Był twórcą kultowych budynków, takich jak domy handlowe Skarbek i Zenit oraz nowoczesna Biblioteka Śląska, które na trwałe wpisały się w panoramę miasta. W swojej twórczości Jarecki przywiązywał dużą wagę do funkcjonalności i komfortu, podkreślając, że przestrzeń miejska powinna być przyjazna i użyteczna dla mieszkańców.

Jednym z jego najważniejszych projektów, Zenit, wyróżnia się charakterystycznym wzorem szachownicy na elewacji, a Skarbek zaprojektował jako przestrzeń otwartą, bez okien od strony fasady, co nadawało mu surowy, ale praktyczny wygląd. Jarecki współpracował również przy tworzeniu osiedli, takich jak osiedle Paderewskiego, gdzie dbał o połączenie przestrzeni mieszkalnych z zielenią i elementami rekreacyjnymi.

Za swój wkład w rozwój architektury Katowic w 2019 roku otrzymał nagrodę im. Józefa Kocurka. W jego projektach widać było głęboką troskę o mieszkańców oraz przekonanie, że przestrzeń publiczna powinna sprzyjać codziennym potrzebom. Katowice zawdzięczają Jareckiemu wiele ze swojego nowoczesnego charakteru oraz przestrzeni stworzonych z myślą o człowieku. Architekt zmarł 13 marca br. 

fot. Archiwum Instytutu Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej

Walenty Nendza

Walenty Nendza, urodzony 16 stycznia 1944 roku, był uznanym himalaistą i działaczem harcerskim, znanym w szczególności ze swojego zaangażowania w rozwój alpinizmu na Śląsku. Związany od młodych lat z ZHP oraz Harcerskim Klubem Taternickim, Nendza rozpoczynał swoją wspinaczkową pasję na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej i w Tatrach. W latach 70. i 80. uczestniczył w ekspedycjach na szczyty Lhotse, Makalu oraz Annapurnę, a także w rejonach Karakorum, Ałtaju, Andów Patagońskich i indonezyjskich wulkanów. Jego aktywność wykraczała poza himalaizm – był również przewodnikiem i mentorem dla kolejnych pokoleń wspinaczy.

Za swoją działalność społeczną został odznaczony Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem „Za Zasługi dla ZHP”. W 2019 roku miasto Katowice przyznało mu nagrodę im. Józefa Kocurka za działalność społeczną. Po jego śmierci w kwietniu 2024 roku miasto planuje kontynuować jego inicjatywy, takie jak Centrum Himalaizmu, które Walenty Nendza aktywnie promował​. Alpinista zmarł 11 kwietnia.

fot. Marcin Krupa FB

Bibianna Werner

Chorzowska społeczniczka i wolontariuszka Bibianna Werner była osobą niezwykle oddaną innym, znaną ze swojej życzliwości, radości i gotowości do niesienia pomocy. Dzięki niej życie mieszkańców nabierało barw i energii. Swoje talenty artystyczne prezentowała w licznych inicjatywach, takich jak akcja „Kocham dynsić” czy występy Artystycznej Akademii Seniora. Z pasją prowadziła warsztaty dla dzieci i seniorów, dzieląc się swoją miłością do sztuki i angażując się w działania wolontariackie. Regularnie odwiedzała młodych pacjentów chorzowskiego szpitala dziecięcego, nagrywała podcasty i brała udział w malowaniu muralu na ul. Wolności. Za swoje poświęcenie i serce otrzymała nagrodę „Uśmiechaczek” przyznawaną przez Stowarzyszenie na Rzecz Rodziny w Chorzowie. 

Jej działalność nie tylko przyczyniła się do kulturalnego rozwoju miasta, ale również pozostawiła trwały ślad w sercach mieszkańców. Zmarła w wieku 69 lat, 17 kwietnia br., pozostawiając po sobie piękne wspomnienia i trwały ślad w sercach mieszkańców. 

 fot. FB UM Chorzów

Tomasz Kostro 

Tomasz Kostro, wybitny mieszkaniec Sosnowca, zyskał uznanie za swoją działalność na rzecz propagowania kultury i historii regionu Zagłębia. Jako redaktor magazynu kulturalnego SOSNart, Kostro wspierał i dokumentował lokalne wydarzenia kulturalne, przyczyniając się do rozwoju świadomości kulturalnej w Sosnowcu. Był autorem licznych publikacji, w tym książki „Na początku był cynk...”, która ukazywała losy ludzi zaangażowanych w budowę przemysłu na Śląsku i w Zagłębiu, co stanowiło znaczący wkład w rozumienie historii tego obszaru.

Wspólnie z Anną Urgacz-Szczęsną, Tomasz Kostro opracował także album „Sosnowiec między wojnami”, który stał się ważnym źródłem wiedzy o życiu i rozwoju miasta w okresie międzywojennym. Za swoje zasługi został uhonorowany Nagrodą Miasta Sosnowca, co podkreślało, jak bardzo jego działalność była doceniana przez lokalną społeczność. Kostro zmarł 4 czerwca 2023 roku, pozostawiając po sobie trwałe dziedzictwo i wyjątkowy wkład w kulturalną tożsamość Sosnowca i Zagłębia. 

fot. Anna Andrzejewska / UM Sosnowiec

Orest Lenczyk

Orest Lenczyk, urodzony 28 grudnia 1942 roku w Sanoku, rozpoczął swoją edukację w I Liceum Ogólnokształcącym Męskim w Sanoku, a następnie zdobył przygotowanie pedagogiczne w Studium Nauczycielskim Wychowania Fizycznego w Gdańsku. Kontynuował naukę na Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Jako piłkarz rozpoczął karierę w Sanoczance Sanok, a następnie grał dla Stomilu Poznań, Ślęzy Wrocław i Moto-Jelcza Oława. Po zakończeniu kariery zawodniczej w 1977 roku zadebiutował jako trener, zdobywając z Wisłą Kraków tytuł mistrza Polski.

Lenczyk prowadził liczne zespoły Ekstraklasy, m.in. Ruch Chorzów, którego trenerem był trzykrotnie, doprowadzając w 1983 roku „Niebieskich” do trzeciego miejsca w lidze. W kolejnych latach współpracował z Wisłą Kraków, awansując z nią do drugiej rundy Pucharu UEFA, a także trenował Widzew Łódź. Jako trener Zagłębia Lubin w 2009 roku wywalczył awans do Ekstraklasy, po czym objął Cracovię, gdzie ustanowił rekord, prowadząc drużynę po raz 500.

W 2010 roku objął Śląsk Wrocław, z którym osiągnął historyczne sukcesy: najpierw wicemistrzostwo, a rok później mistrzostwo Polski – pierwszy tytuł dla klubu od 35 lat. Z bilansem 557 meczów w Ekstraklasie, Lenczyk pozostaje rekordzistą pod względem liczby poprowadzonych spotkań. W czasie kariery współpracował z dr. Jerzym Wielkoszyńskim, przygotowując zespoły w ośrodku w Spale.

Trener zmarł 11 czerwca 2024 roku w wieku 81 lat. 

fot. Ruch Chorzów

Józef Schmidt

Józef Schmidt, urodzony 28 marca 1935 roku w Michałkowicach, już od młodych lat pasjonował się sportem, a jego największym powołaniem okazała się lekkoatletyka. Uczył się w Górniczej Szkole Zawodowej, gdzie zdobył zawód ślusarza samochodowego, ale to sport był jego życiowym kierunkiem. Karierę sportową rozpoczął jako zawodnik Górnika Zabrze, a także reprezentował CWKS Wrocław i Śląsk Wrocław, skąd ostatecznie powrócił do Zabrza.

Dzięki wsparciu brata Edwarda, Schmidt został dostrzeżony przez legendarnego trenera Wunderteamu, Tadeusza Starzyńskiego, który przekazał mu tajniki trójskoku. Talent Schmidta pozwolił rozwinąć nowy styl w trójskoku, zwany stylem biegowym, który przyniósł mu pseudonim „polski kangur”. Schmidt szybko zdominował międzynarodową scenę lekkoatletyczną – już w 1958 roku pokonał radzieckich rywali w Sztokholmie, a dwa lata później ustanowił rekord świata, przekraczając 17 metrów.

Józef Schmidt dwukrotnie zdobył olimpijskie złoto i ustanowił rekord olimpijski, który pobił jeszcze dwa razy. W swojej karierze dziewięciokrotnie bił rekord Polski w trójskoku, skoku w dal oraz w sztafecie 4 x 100 m, zdobywając tytuł mistrza Polski aż 13 razy. Sportowiec zmarł 29 lipca, pozostawiając po sobie wyjątkowe sportowe dziedzictwo, które pozostanie inspiracją dla przyszłych pokoleń.

fot. PAP/DPA

Julian Rakoczy

Julian Rakoczy był ikoną bytomskiego sportu i postacią niezwykle zasłużoną dla śląskiej piłki nożnej. Jego życie przez ponad sześć dekad było związane ze sportem, zwłaszcza z piłką nożną w Bytomiu. Julian Rakoczy urodził się w 1936 roku, a swoją sportową drogę rozpoczął jako piłkarz w Stali Zabrze. Z powodów zdrowotnych musiał jednak wcześnie zakończyć karierę zawodnika, co nie przeszkodziło mu w dalszym zaangażowaniu w sport. Jego kolejną sportową pasją stał się tenis stołowy, który trenował w klubie Czarni Bytom.

Po spotkaniu z Wacławem Kruczkowskim powrócił do piłki nożnej i tym razem związał się z nią na resztę życia. Julian Rakoczy przez wiele lat był sędzią piłkarskim, a po zakończeniu sędziowania działał w strukturach Podokręgu Bytom. Był przewodniczącym Kolegium Sędziowskiego i przez 25 lat pełnił funkcję Członka Zarządu Podokręgu Bytom, gdzie aktywnie pracował na rzecz lokalnych rozgrywek i wspierał rozwój młodych zawodników.

Bliskie jego sercu było również życie klubu Polonia Bytom, gdzie początkowo pełnił rolę kierownika drugiej drużyny, a później kierownika sekcji piłki nożnej. Rakoczy regularnie uczestniczył w meczach Polonii, wspierając drużynę zarówno w trudnych momentach, jak i świętując z nią sukcesy. Jego oddanie i wieloletnia praca na rzecz bytomskiego sportu zostały docenione – otrzymał honorowy tytuł Prezesa Podokręgu Bytom oraz tytuł Ambasadora Podokręgu Bytom Śląskiego Związku Piłki Nożnej.

Julian Rakoczy zmarł 7 października 2024 roku w wieku 87 lat, pozostawiając po sobie ogromne dziedzictwo w bytomskim sporcie. Wspominany jako człowiek pełen pasji, oddany sportowi i swojej społeczności, na zawsze pozostanie w pamięci mieszkańców Bytomia i świata śląskiej piłki nożnej.

fot. UM Bytom

Andrzej Piontek

Andrzej Piontek, którego śmierć 5 października 2024 roku była ogromną stratą dla lokalnej społeczności Świętochłowic, był długoletnim prezesem klubu ŚKS Naprzód Lipiny oraz istotną postacią w rozwoju lokalnego sportu. Pełnił funkcję prezesa od 2014 roku i znany był z oddania dla klubu, a także działań na rzecz młodych zawodników, którzy mogli liczyć na jego wsparcie oraz zaangażowanie. Poza klubem pełnił także rolę wiceprezesa Podokręgu Katowice, wspierając inicjatywy piłkarskie na terenie Śląska.

Jego działalność w ŚKS Naprzód Lipiny, jednym z najstarszych klubów piłkarskich w regionie założonym w 1920 roku, przyczyniła się do pielęgnowania bogatej historii klubu oraz utrzymania jego ważnej roli w lokalnej piłce nożnej. Działalność Piontka, szczególnie na stanowiskach kierowniczych, odcisnęła wyraźny ślad w lokalnym środowisku sportowym, a jego wkład w rozwój i promocję piłki nożnej w Świętochłowicach jest wspominany z szacunkiem przez mieszkańców i współpracowników. Mężczyzna zmarł 5 października.

fot. OSiR Skałka

Maksymilian Lebek

Maksymilian Lebek, urodzony 29 sierpnia 1943 roku w Katowicach, zapisał się na kartach polskiego hokeja jako wybitny zawodnik i ceniony trener. Jego miłość do hokeja narodziła się w dzieciństwie – podczas mroźnych zim wspólnie z kolegami przemierzał okoliczne zamarznięte stawy, a kiedy zdobył pierwsze profesjonalne łyżwy, potrafił spędzać całe dnie na lodzie. Fascynację sportem pogłębiały wizyty na katowickim Torkacie, gdzie z podziwem obserwował treningi hokeistów. To właśnie tam Henryk Reguła, legenda śląskiego hokeja, nauczył młodego Maksymiliana podstawowych technik, a rodzice z zapałem wspierali jego rozwój, tworząc dla niego specjalną ścianę do ćwiczeń i domową siłownię.

Wkrótce talenty młodego hokeisty dostrzegli trenerzy katowickiego klubu, którzy z otwartymi ramionami zaprosili go do zespołu. Niestety, kariera Maksymiliana została przerwana w wieku 19 lat przez obowiązkową służbę wojskową, lecz nawet podczas służby wzbudził zainteresowanie Legii Warszawa – jednak pozostał wierny śląskiemu klubowi. Po wojsku rozpoczął grę w drużynie w Bydgoszczy, co pozwoliło mu dostać się do reprezentacji Polski do lat 20. Jednak po zakończeniu służby zdecydował się wrócić do Katowic, gdzie wspólnie z drużyną GKS-u Katowice odnosił ogromne sukcesy, a jego mecze przyciągały tłumy kibiców, sięgające nawet 20 tysięcy osób.

Po zakończeniu kariery zawodniczej Lebek z sukcesem rozpoczął pracę jako trener pierwszego zespołu GKS, który prowadził przez cztery lata. Był również trenerem reprezentacji Polski do lat 20, a przez kolejne lata trenował wielu znakomitych zawodników, m.in. Janusza Strzempkę i Jacka Płachtę. Ze swoją pasją i zaangażowaniem w rozwój młodych hokeistów pozostał związany aż do 73. roku życia, kończąc karierę trenerską jako jeden z najbardziej szanowanych postaci polskiego hokeja.

Najważniejsze odznaczenia Maksymiliana Lebka to:

• Mistrz Sportu (1976) – tytuł nadawany za wybitne osiągnięcia sportowe w Polsce.
• Medal za Zasługi dla Polskiego Związku Hokeja na Lodzie (PZHL) (1990) – przyznany za wkład w rozwój i sukcesy polskiego hokeja.
• Złota Odznaka PZHL (1984) – wyróżnienie nadawane przez Polski Związek Hokeja na Lodzie jako dowód uznania za wybitne zasługi dla dyscypliny.

Hokeista i trener zmarł w październiku 2024 roku.

fot. GKS Hokej Katowice

Jerzy Komor “Jorguś Rzympoła”

Jerzy Komor, znany pod pseudonimem Jorguś Rzympoła, był wybitnym propagatorem śląskiej kultury i tradycji, znanym w szczególności z audycji radiowej „Jak Ślązok ze Ślązokym” w Radiu Piekary. Jego działalność była niezwykle ceniona w Piekarach Śląskich, gdzie swoimi historiami i humorem potrafił zarówno bawić, jak i jednoczyć lokalną społeczność. W 2007 roku wydał książkę zatytułowaną „Jorgusiowy szpas”, która jest zbiorem śląskich opowiadań i anegdot opowiedzianych w gwarze, oddających codzienność i specyfikę życia na Śląsku. Publikacja ta cieszyła się dużym uznaniem za autentyczność i humorystyczne podejście do regionalnych tematów.

W uznaniu jego zasług dla lokalnej kultury w 2009 roku otrzymał prestiżową Nagrodę im. Wawrzyńca Hajdy, a rok później zdobył tytuł Piekarzanina Roku. Komor był osobą blisko związaną z miastem, nie tylko dzięki swojej działalności artystycznej, lecz także poprzez bezpośredni kontakt z mieszkańcami, którzy cenili go za poczucie humoru i oddanie dla Śląska. Zmarł w październiku 2024 roku, pozostawiając po sobie trwały ślad w sercach piekarzan​