Kurt Alder — chorzowski laureat Nagrody Nobla

Nagroda Nobla to prestiżowe wyróżnienie, które od ponad 120 lat przyznawane jest osobom bądź organizacjom, które poprzez swoje wybitne osiągnięcia przyczyniły się do rozwoju określonej dziedziny. Obszarem, w którym od początku jej istnienia przyznawane są te wyjątkowe laury jest chemia – nauka skupiająca się wokół właściwości i przemian materii. Zdobywcą Nagrody Nobla z zakresu nauk chemicznych był pochodzący z terenów dzisiejszego Chorzowa Kurt Alder!

Kurt Alder — śląski profesor nauk chemicznych pochodzenia niemieckiego

Kurt Alder przyszedł na świat 10 lipca 1902 roku w Hucie Królewskiej. Dzisiaj tereny te w pełni należą do Chorzowa, który powstał w wyniku połączenia wyżej wspomnianej Huty Królewskiej z dwiema pomniejszymi gminami – Chorzowem i Wielkimi Hajdukami. Alder całą młodość spędził na Śląsku, gdzie uczęszczał do lokalnych szkół, podejmując pierwsze etapy edukacji. Wraz z rodziną wyemigrował do Niemiec tuż po ukończeniu szkoły średniej, osiedlając się w Berlinie, w którym to podjął naukę na Uniwersytecie Humboldtów. Jego edukacja w stolicy ówczesnej Republiki Weimarskiej nie trwała długo, co spowodowane było kolejną przeprowadzką, tym razem do Kilonii, w której to uczęszczał na Uniwersytet Chrystiana Albrechta, uzyskując na nim absolutorium.

Alder znacząco wyróżniał się swoją wiedzą i umiejętnościami z zakresu chemii. Za sprawą naukowych działań poznał Ottona Dielsa, pełniącego wtedy funkcję Dyrektora Instytutu Chemii. To właśnie z nim w późniejszym czasie Alder dokonał przełomowego odkrycia z zakresu chemii organicznej, opisując syntezę dienową znaną jako reakcja Dielsa-Aldera.

Reakcja Dielsa-Aldera  

Kurt Alder wraz z Ottonem Dielsem odkryli syntezę dienową polegającą na skoordynowanej cykloaddycji podstawionego alkenu do sprzężonegodienu, czego finalnym produktem jest węglowodór cykliczny. Reakcja ta wykorzystywana jest przede wszystkim w dziedzinie farmaceutyki w syntezie leków, w przemyśle chemicznym przy tworzeniu plastiku, środków owadobójczych i ochrony roślin, barwników, czy inhibitorów korozji, a także w syntezie produktów naturalnych takich jak, chociażby morfina. Wybitni chemicy opisali reakcję po raz pierwszy w 1928 roku i po dziś dzień jest ona uznawana za najbardziej wszechstronną reakcję w dziedzinie chemii organicznej. 

1950 rok — laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii 

Nagroda Nobla ustanowiona po śmierci jej inicjatora – Alfreda Nobla była wyrazem jego ostatniej woli. Przyznawana jest od 1901 roku w dziedzinach naukowych, literackich oraz za działania na rzecz pokoju. Kurt Alder został jej laureatem w 1950 roku w dziedzinie chemii, wspólnie z Ottonem Dielsem. Reakcja, której nazwa wzięła się od nazwisk obu profesorów chemii, została doceniona po 22 latach od pierwszej publikacji poruszającej jej temat, w trakcie których nieprzerwanie była badana, a jej szczegóły doprecyzowywane. Podczas uroczystego bankietu noblowskiego, odbywającego się 10 grudnia 1950 roku w Sztokholmie Alder nie krył wdzięczności za udzielone mu uznanie i wyróżnienie wyjątkowym laurem. Wielokrotnie podkreślił również zaangażowanie w prowadzone badania oraz nadzieje związane ze społecznością akademicką znanych mu uczelni wyższych. 

Od chwili ogłoszenia decyzji Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk spadła na mnie lawina gratulacji, wyrazów współczucia, uznania i wyróżnień, tak niespodziewana i osobiście dla mnie tak niezwykła, że wprawiła mnie w niemałe zakłopotanie. W takiej sytuacji, gdy uczucia człowieka grożą popadnięciem w zamęt, pomocne okazuje się odwołanie do samokrytyki i refleksji nad sobą. Najpewniejszym jednak sposobem, by uwolnić siebie od ciężaru powagi, jest krok od osobistego do ponadosobowego — stary, często polecany i sprawdzony sposób. Uważam się za szczęśliwego, że obowiązek wdzięczności wskazuje mi właśnie tę drogę. – mówił Kurt Alder na sztokholmskim bankiecie noblowskim. (fragment pochodzi ze strony internetowej nobelprize.org, został przetłumaczony z j. niemieckiego). 

Oprócz Nagrody Nobla Kurt Alder otrzymał również wiele innych wyróżnień, przyznawanych mu na przestrzeni całej naukowej kariery, m.in Medal Pamięci Emila Fischera od Stowarzyszenia Niemieckich Chemików w 1938 roku, honorowy stopień doktora medycyny w 1950 roku na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Kolonii, czy honorowy doktorat Uniwersytetu w Salamance w 1954 roku.

Kurt Alder zmarł 20 czerwca 1958 roku w Kolonii w Niemczech. W Chorzowie na jego cześć nazwano jedną z ulic miasta. 

Noblista urodzony w Chorzowie

Kurt Alder to postać wyjątkowa w świecie nauk chemicznych. Swoimi wybitnymi osiągnięciami na zawsze zapisał się w historii, jako laureat Nagrody Nobla i autor reakcji Dielsa-Aldera. Chociaż z Chorzowem (dawną Hutą Królewską) nie był związany przez całe swoje życie, warto pamiętać, że ten profesor nauk chemicznych, pochodzi z terenów dzisiejszego Śląska. 

Źródło Nobelprize.org

 Kurt Alder – Biographical. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach 2025. Fri. 20 Jun 2025.

 Kurt Alder – Banquet speech. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach 2025. Fri. 20 Jun 2025.

Fot. Wikimedia Commons, domena publiczna