Troska o dziedzictwo kulturowe to jeden z ważnych celów polskiego rządu. W ostatnich latach na kulturę przeznaczono miliardy złotych.

- Dzięki zaangażowaniu ogromnych środków budżetowych oraz naszej determinacji, by na kulturę przeznaczać rekordową część należnych Polsce środków europejskich możliwe jest ratowanie zabytków, wspieranie twórców, pielęgnowanie tradycji  – mówi Grzegorz Puda, minister funduszy i polityki regionalnej.

Troska o obiekty zabytkowe to jeden z celów ogromnego wsparcia finansowego z programów rządowych. Należy do nich Rządowy Program Odbudowy Zabytków wspierający samorządy w finansowaniu renowacji i odbudowy zabytków. Pod koniec września ogłoszono wyniki drugiej edycji tego programu. Dofinansowanie w wysokości przekraczającej 1,8 mld zł otrzyma ponad 3 tys. samorządowych inwestycji.

W ramach programu samorządy mogły otrzymać aż do 98 proc. środków niezbędnych do przeprowadzenia inwestycji. Dotychczas w całej Polsce takie wsparcie otrzymało ponad 8000 projektów na łączną kwotę 4,3 miliarda zł.

- To ogromna skala wsparcia. Rząd Zjednoczonej Prawicy doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że troska o dziedzictwo kulturowe jest powinnością wobec przyszłych pokoleń. Ich poczucie tożsamości i przynależności w dużym stopniu zależeć będzie od tego czy otrzymają w depozyt materialne świadectwa historii. My te świadectwa ocalamy przede wszystkim dla nich – mówi Grzegorz Puda, minister funduszy i polityki regionalnej.

Na kulturę rekordowe środki z polskiej części funduszy unijnych

W ciągu ostatnich lat obszar kultury był dotowany m.in. w ramach unijnego programu Infrastruktura i Środowisko. Na rozwój tego sektora przeznaczono blisko 2,1 mld zł (467 mln euro). Środki te trafiły m.in. do: muzeów, teatrów, szkół artystycznych czy na renowację zabytkowych obiektów sakralnych. Zrealizowano blisko 150 projektów o łącznej wartości prawie 3,2 mld złotych. 

W rozpoczętej perspektywie na lata 2021-2027 na działania w obszarze kultury Polska przeznacza rekordowe środki z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko – 2,6 mld zł (600 mln euro). Jest to najwyższa kwota dofinansowania kultury od  wejścia Polski do Unii Europejskiej. Liczne inwestycje kulturalne realizują jednostki samorządu terytorialnego.

- Pamiętajmy, że każda inwestycja z wykorzystaniem środków unijnych wymaga wkładu własnego. Nie wszystkie samorządy są w stanie zebrać odpowiedniej ilości środków. Z pomocą przychodzi rząd, który na wkład własny dla samorządów w całym kraju przeznaczył prawie 9 mld zł, także na inwestycje w obszarze kultury – tłumaczy minister Grzegorz Puda.

Wśród inwestycji realizowanych w ostatnim czasie można wymienić XVII-wieczny Kościół Pokoju w Świdnicy, który otrzymał dofinansowanie w wysokości blisko 17 mln zł na prace konserwatorskie. Na uwagę zasługuje także otwarte w maju br. Beskidzkie Muzeum Rozproszone diecezji bielsko-żywieckiej, w którym pracom konserwatorsko-restauratorskim poddano siedem bezcennych sakralnych obiektów drewnianych z terenu diecezji. Warto wymienić także przemianę Bielskiego Centrum Kultury, które dzięki gruntownej przebudowie Domu Kultury oraz Domu Muzyki polepszyło warunki do prowadzenia działalności kulturalnej. Dzięki środkom europejskim w kwocie ponad 14 mln zł  Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach otrzymała organy piszczałkowe, które są jednym z największych instrumentów koncertowych w Europie. 

Perły architektury drewnianej ocalone

Na szczególną uwagę zasługuje Beskidzkie Muzeum Rozproszone, czyli gruntowna renowacja siedmiu drewnianych zabytków – kościołów oraz dawnej szkoły parafialnej i nadanie im funkcji muzealnej – w przypadku kościołów z zachowaniem możliwości sprawowania funkcji sakralnych. Najstarszy z ocalonych obiektów powstał w pierwszej połowie XVI wieku. 

- Architektura drewniana jest szczególnie wrażliwa. Jestem dumny, że udało się nie tylko ocalić i przywrócić do świetności te cenne obiekty, ale także zachować ich funkcję, bo tak naprawdę sześć z nich pozostaje kościołami, a to bardzo ważne, bo jest to wyraz naszego szacunku wobec tradycji tych miejsc – zaznacza minister Grzegorz Puda.

– Te cenne zabytki towarzyszyły mieszkańcom tych ziem od wieków, nie mogliśmy więc dopuścić do tego, by za naszego życia ich historia dobiegła końca – dodaje szef resortu funduszy i polityki regionalnej.

Dzięki pracom konserwatorskim bryły kościołów oraz dawnej szkoły odzyskały historyczny kształt, charakterystyczny dla drewnianej architektury pogranicza śląsko-małopolskiego. Renowacji poddano zniszczone polichromie ścienne oraz bezcenne wyposażenie wnętrz (ołtarze, ambony, chrzcielnice, prospekty organowe i inne). Odtworzono również drogi procesyjne i historyczne ogrodzenia.

Nie tylko architektura  

Udało się uratować Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej i nie dopuścić do zniszczenia polskiego dziedzictwa filmowego w tym miejscu. Przy byłej wytwórni powstaje Interaktywne Centrum Bajki i Animacji, które będzie nowoczesnym centrum rozrywki i edukacji proponujące dzieciom i ich rodzicom naukę przez zabawę, z wykorzystaniem nowoczesnych technik multimedialnych. 

Wsparcie dla kultury to także upowszechnianie jej dostępu w formie cyfrowej. Z programu Polska Cyfrowa 2014-2020 (POPC) dokonano digitalizacji cennych materiałów archiwalnych – zasobów bibliotecznych, ikonografii, filmów.

Dzięki temu dziś mamy łatwy i szybki dostęp do zrekonstruowanych i zdigitalizowanych materiałów filmowych oraz fonograficznych Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie.  Dokonano także cyfryzacji zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Muzeum Narodowego w Lublinie, Muzeum Narodowego w Szczecinie i Muzeum – Zamek w Łańcucie poprzez dofinansowanie portalu www.wmuzeach.pl, który gromadzi zasoby wymienionych placówek. Wsparto także portal zabytek.pl, który zbiera w jednym miejscu informacje, filmy, zdjęcia, mapy, skany dokumentów i trójwymiarowe grafiki związane z niemal wszystkimi zabytkami w Polsce. 
Wsparcie płynie także do twórców regionalnych. Z programów Interreg Polska-Słowacja i Interreg Polska-Czechy dofinansowywana jest praca ludzi kultury, którzy żyją na terenie pogranicza. 

Ponadto obiekty kulturalne korzystają z dodatkowego wsparcia w ramach sektora energetyki na termomodernizację swoich budynków. Jednym z przykładów takiego projektu jest kompleksowy projekt realizowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach którego m.in. przeprowadzono renowację energetyczną blisko 200 budynków szkół artystycznych. Ze środków UE przeznaczono na ten projekt niemal 440 mln zł. 

Autor zdjęcia: Marcin Kaproń/MFiPR.